Chiến thắng Phai Khắt và Nà Ngần mở đầu truyền thống đánh thắng trận đầu của Quân đội nhân dân Việt Nam

Thực hiện chỉ thị của của lãnh tụ Hồ Chí Minh (12/1944): “Trận đầu nhất định phải thắng lợi”[2] , để cổ vũ tinh thần đấu tranh cách mạng của cả dân tộc đang bị nô lệ, đang sục sôi ý chí vùng lên, vấn đề đặt ra là “đánh vào đâu”, “để với một lực lượng nhỏ lại có thể giành được thắng lợi to lớn… mà ta ít tổn thất về người và vũ khí”[3] . Sau khi nắm được tình hình địch, qua bàn bạc và cân nhắc kỹ các phương án chiến đấu, Ban Chỉ huy Đội chủ trương “phải tập kích vào đồn trại của địch để chiếm lấy đạn dược”[4] . Về cách đánh, đội nhất trí dùng lối hóa trang đóng giả địch để lọt vào đồn, rồi bất ngờ, đồng loạt tiến công. Trên cơ sở đó, Ban Chỉ huy Đội quyết định tiến công tiêu diệt đồn Phai Khắt và Nà Ngần.

Bản Phai Khắt thuộc xã Tam Lộng (nay là xã Tam Kim), tổng Kim Mã, châu Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng. Từ Phai Khắt có đường đi Ngân Sơn về phía nam, đi Nà Ngần về phía đông bắc và một ngả lên Tây Bắc châu lỵ Nguyên Bình. Tại đây, thực dân Pháp đã chiếm một ngôi nhà kiên cố, xây bằng gạch chắc chắn để làm đồn; đồng thời, rào lại toàn bộ bản, chỉ để ba lối ra vào. Xung quanh đồn, địch làm thêm hàng rào và để hai lối đi lại. Ở cổng chính, chúng đặt bốt gác. Lực lượng địch có khoảng 20 tên, do sĩ quan Pháp chỉ huy. Từ ngày về đóng đồn Phai Khắt, quân địch thường xuyên thay quân để dễ bề đàn áp nhân dân địa phương; cũng như tránh cho binh lính khỏi bị Việt Minh tuyên truyền, giác ngộ.

Để chuẩn bị cho “trận ra quân đầu tiên” giành thắng lợi, Ban Chỉ huy Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân đã tổ chức chuẩn bị chiến đấu chu đáo, chặt chẽ và đầy đủ các nội dung: từ nghiên cứu tình hình địch, xây dựng kế hoạch cơ động lực lượng và phối hợp chặt chẽ với lực lượng cứu quốc ở địa phương... Lực lượng tham gia trận đánh khoảng 50 người (gồm cả lực lượng du kích và một số cán bộ Việt Minh xã Tam Kim tham gia), do đồng chí Võ Nguyên Giáp trực tiếp chỉ huy.

Để đột nhập đồn thuận lợi, đồng chí Võ Nguyên Giáp cho in sẵn “Giấy đi tuần giả”, có đóng dấu đỏ để phục vụ trận đánh. Ngày 23/12/1944, sau khi hoàn thành mọi công tác chuẩn bị, Đội hành quân về tổng Kim Mã. Theo kế hoạch, bộ phận đánh đồn bố trí trên núi Pắc Cắt ở phía sau bản Phai Khắt. Lực lượng cảnh giới, đón lõng ở ba vị trí: ngã ba Pắc Dài-Phai Khắt, Nguyên Bình-Phai Khắt; ngã ba Cốc Quân và phía Gioòng Lẻng.

Sau khi nhận được tin Đồn trưởng người Pháp đã lên châu lỵ Nguyên Bình. Thời cơ diệt đồn đã tới, lực lượng giả danh bắt đầu đi tuần. 17 giờ ngày 25/12/1944, “Ngài đội sếp” Thu Sơn dẫn quân tiến vào đồn một cách dễ dàng. Đội nhanh chóng chia làm hai mũi: Tiểu đội 1 đánh chiếm nơi để súng, Tiểu đội 2 bao vây đồn.

Trong khi quân địch chưa kịp phản ứng, đồng chí Thu Sơn hô lớn bằng tiếng Pháp: “Rát-săm-măng” (tập hợp), 17 tên lính và tên cai ra tập hợp giữa sân. Chúng hoàn toàn bị bất ngờ, không kịp đối phó phải giơ tay đầu hàng. Trận đánh chỉ diễn ra khoảng 10 phút, gần đúng như kế hoạch dự kiến. Tên đồn trưởng từ Nguyên Bình trở về cũng bị tiêu diệt. Kết quả, ta tiêu diệt 1 tên và bắt sống 17 tên địch, thu được 17 khẩu súng, một ít đạn và quân trang.

Sau khi hạ được đồn Phai Khắt, ngay trong đêm 25/12/1944, Đội khẩn trương hành quân tới xã Cẩm Lý (cách Phai Khắt 15km), nơi có đồn Nà Ngần. Đội tiến hành rút kinh nghiệm và biểu dương các đồng chí hoàn thành tốt nhiệm vụ, đồng thời phổ biến lại kế hoạch tiến công đồn Nà Ngần vào ngày hôm sau.

Đồn Nà Ngần nằm cách Phai Khắt khoảng 25km về phía đông bắc, trên đồi cao, địa thế hiểm trở, từ phía ngoài vào đồn phải qua mấy thung lũng. Từ đầu năm 1944, quân địch về đóng đồn; chúng đào hào, đắp lũy, dùng tre rào kín chung quanh. Đường vào đồn phải đi theo sườn một quả đồi ở phía trước đồn, sau đó lội qua một con suối rồi đi ngược lên. Lực lượng địch đóng tại đồn Nà Ngần có 22 lính khố đỏ, do 2 sĩ quan Pháp chỉ huy. Ngày hôm đó, 2 tên chỉ huy Pháp đi lên tỉnh, giao quyền chỉ huy cho tên Đường - một tên đội khố đỏ nổi tiếng phản động.

Lực lượng tham gia trận đánh diệt đồn Nà Ngần khoảng 20 người. Do địa thế hiểm trở, để vào được đồn, Đội quyết định cải trang thành một toán lính dõng, lính khố đỏ áp giải 3 “Cộng sản Mán” đến giao nộp cho quan đồn.

Khoảng 7 giờ sáng ngày 26/12/1944, đồng chí Thu Sơn cùng tổ xung phong dẫn 3 “cộng sản” bị trói vào đồn cùng với lá cờ tam tài (Đội lấy được ở đồn Phai Khắt). Lính đồn tưởng thật, vội bố trí lực lượng và trực tiếp do tên cai ra xếp hàng đón theo nghi thức nhà binh của Pháp.

Sau khi cả Đội tiến vào đồn, theo kế hoạch đã phân công, 4 chiến sĩ tiến tới gian giữa án ngữ giá để súng. Đồng chí Thu Sơn và Bế Văn Sắt nói chuyện với tên Đường để đánh lạc hướng. Tiểu đội 2 chặn các cửa đồn, sau đó chia thành từng tổ vây bắt tù binh. Tiểu đội 3 vừa bắn chỉ thiên vừa gọi địch đầu hàng. Trận đánh chỉ diễn ra khoảng 5 phút. Kết quả, ta tiêu diệt 5 tên, bắt 17 tên, thu 27 súng và nhiều đạn.

Sau khi hạ đồn xong, thực hiện chiến thuật “lai vô ảnh, khứ vô tung” và giữ thế hợp pháp cho nhân dân, Đội nhanh chóng thu gom súng đạn, tài liệu và phát truyền đơn biểu ngữ cho nhân dân, giải thích cách đối phó khi quân địch kéo đến; thực hiện chính sách đối với tù hàng binh; sau đó được lệnh hành quân vượt qua đường Cao Bằng-Nguyên Bình đến triền núi đá vôi Gia Bằng, trở về căn cứ tổ chức rút kinh nghiệm 2 trận đánh và chuẩn bị thành lập Đại đội.

Như vậy, chỉ trong hai ngày 25 và 26/12/1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân đã đánh 2 trận giành thắng lợi, thời gian giữa 2 trận cách nhau rất ngắn; số vũ khí, trang bị thu được đã góp phần trang bị thêm cho Đội.

Chiến thắng trận đầu xuất quân: Phai Khắt và Nà Ngần tuy quy mô không lớn, nhưng có một ý nghĩa to lớn cả về chính trị và quân sự, nó chứng tỏ nhận định sáng suốt của Đảng: Cách mạng lúc này đã từ hình thức chính trị tiến lên hình thức quân sự; đồng thời, cổ vũ mạnh mẽ phong trào đấu tranh cách mạng trong chiến khu Cao-Bắc-Lạng và cả nước; tác động mạnh mẽ, gây hoang mang, lo sợ trong hàng ngũ quân địch.

Chiến thắng trận đầu xuất quân: Phai Khắt và Nà Ngần tuy quy mô không lớn, nhưng có một ý nghĩa to lớn cả về chính trị và quân sự, nó chứng tỏ nhận định sáng suốt của Đảng: Cách mạng lúc này đã từ hình thức chính trị tiến lên hình thức quân sự; đồng thời, cổ vũ mạnh mẽ phong trào đấu tranh cách mạng trong chiến khu Cao-Bắc-Lạng và cả nước; tác động mạnh mẽ, gây hoang mang, lo sợ trong hàng ngũ quân địch.

Chiến thắng Phai Khắt và Nà Ngần đã thực hiện thành công chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng “Trận đầu phải thắng”. Qua đó, khẳng định tiền đồ vẻ vang của Đội ngay từ những ngày đầu thành lập. Thông qua 2 trận đầu giành thắng lợi đã để lại nhiều kinh nghiệm quý, nhất là về xây dựng ý chí quyết tâm chiến đấu; về nghệ thuật chọn mục tiêu và thời điểm tiến công; về vận dụng cách đánh mưu trí, sáng tạo, hành động mau lẹ, bất ngờ, giành thắng lợi nhanh gọn.

Người xưa có câu “Vạn sự khởi đầu nan”, với chiến thắng Phai Khắt, Nà Ngần - trận đầu “ra mắt” của Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân thật sự là một sự khởi đầu tốt đẹp, “mở đầu cho truyền thống đánh tiêu diệt, đánh chắc thắng, đánh thắng trận đầu” của Quân đội nhân dân Việt Nam, để rồi trong những chặng đường tiếp theo, đội quân cách mạng đó lại viết tiếp những trang sử hào hùng, vẻ vang của dân tộc, đánh thắng thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, cũng như trong công cuộc xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Ngày xuất bản: 12/2024
Nội dung: Trung tá Lê Văn Thành - Viện Lịch sử Quân sự
Trình bày: BÔNG MAI
Ảnh: Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, TTXVN