Gỡ vướng mắc dài hạn về nâng hạng khi sửa đổi Luật Chứng khoán

Nhà đầu tư tổ chức nước ngoài được đặt lệnh giao dịch chứng khoán mà không yêu cầu đủ 100% tiền mặt. Ảnh: Chu Duy

Ngân hàng thương mại sẽ là thành viên bù trừ

Theo tiêu chí của các tổ chức xếp hạng, để được nâng hạng, thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam cần tháo gỡ một trong các vướng mắc chính là yêu cầu không phải có đủ tiền khi đặt lệnh giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN). Để tháo gỡ vướng mắc này, ngày 18/9 vừa qua, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 68/2024/TT-BTC trong đó cho phép nhà đầu tư tổ chức nước ngoài được đặt lệnh giao dịch chứng khoán mà không yêu cầu đủ 100% tiền mặt.

Tuy nhiên, đây cũng chỉ là giải pháp triển khai trước mắt để đáp ứng tiêu chí nâng hạng nêu trên và chỉ áp dụng cho giao dịch mua cổ phiếu với đối tượng áp dụng là nhà đầu tư tổ chức nước ngoài. Theo đánh giá của các tổ chức quốc tế, thành viên thị trường, các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài lớn, để duy trì thứ hạng cũng như được xếp hạng cao hơn, thì Việt Nam cần tiếp tục triển khai giải pháp tháo gỡ các rào cản còn lại cũng như cải thiện, nâng cao chất lượng hoạt động của thị trường, trong đó bao gồm việc triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) cho TTCK cơ sở phù hợp với thông lệ quốc tế - nhiệm vụ này cũng được nêu tại điểm đ khoản 4 Điều 1 Quyết định 1726/QĐ-TTg ngày 29/12/2023 của Thủ tướng Chính phủ về Chiến lược phát triển TTCK đến năm 2030.

Chính vì vậy, tại dự thảo Luật Chứng khoán sửa đổi lần này, Ban soạn thảo đã sửa đổi, bổ sung điểm a khoản 4 Điều 56 như sau: “Thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch cho các chứng khoán giao dịch trên hệ thống giao dịch chứng khoán. Trường hợp thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh, thành viên bù trừ là ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài chỉ được thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch cho chính thành viên bù trừ là ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài”.

Củng cố pháp lý để thành lập công ty thực hiện chức năng CCP

Luật Chứng khoán hiện hành đã thiết lập địa vị pháp lý Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) trên cơ sở chuyển đổi từ Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam, trong đó có mục tiêu để Tổng công ty có công ty con thực hiện chức năng đối tác bù trừ trung tâm (CCP). Tuy nhiên, sau khi Luật Chứng khoán 2019 có hiệu lực thi hành, trong quá trình xây dựng Quyết định 26/2022/QĐ-TTg ngày 16/12/2022 của Thủ tướng Chính phủ về thành lập, một số đơn vị có ý kiến cho rằng, không đủ cơ sở chặt chẽ đề VSDC thành lập công ty con thực hiện chức năng CCP, vì Luật Chứng khoán 2019 quy định cụ thể pháp nhân thực hiện hoạt động bù trừ và thanh toán chứng khoán là VSDC. Vì vậy, Quyết định 26 không quy định về việc VSDC có công ty con như mục tiêu đặt ra khi dựng Luật Chứng khoán 2019.

Căn cứ chức năng nhiệm vụ được giao, hiện nay VSDC đang đảm nhận thực hiện chức năng CCP cho TTCK phái sinh và tiến tới triển khai chức năng CCP cho cả TTCK cơ sở theo quy định tại Nghị định số 155/2020/NĐ-CP. VSDC khi đóng vai trò là đối tác bù trừ trung tâm CCP sẽ thực hiện vai trò đảm bảo thanh toán cho các bên tham gia giao dịch của thị trường. Thành viên bù trừ của VSDC sẽ chịu trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ của khách hàng với VSDC. Trong trường hợp thành viên bù trừ không thực hiện được nghĩa vụ của mình, VSDC sẽ là bên chịu trách nhiệm thanh toán cuối cùng thay cho thành viên bù trừ thông qua các cơ chế đảm bảo thanh toán hiện đang được quy định tại Nghị định 155/2020/NĐ-CP, Thông tư 119/2020/TT-BTC.

Theo Ban soạn thảo, trường hợp triển khai cơ chế CCP, VSDC sẽ là đơn vị cuối cùng chịu rủi ro thanh toán, phải thực hiện nghĩa vụ đảm bảo thanh toán cho thành viên bù trừ mất khả năng thanh toán, có thể xảy ra trường hợp phải sử dụng nguồn vốn của mình để thực hiện các nghĩa vụ của thành viên bù trừ mất khả năng thanh toán giao dịch chứng khoán. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến mức độ an toàn tài chính của chính VSDC mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến việc thực hiện hoạt động nghiệp vụ khác tại VSDC.

Theo thông lệ chung của hầu hết các thị trường đang vận hành cơ chế CCP trên thế giới và khuyến nghị của Tổ chức Quốc tế các Ủy ban chứng khoán (IOSCO), cũng như yêu cầu nâng hạng lên thị trường mới nổi của một số tổ chức xếp hạng quốc tế, đơn vị thực hiện chức năng CCP cần được tổ chức thành một pháp nhân riêng, độc lập, để phòng ngừa và kiểm soát rủi ro cho TTCK.

Do đó, theo Ban soạn thảo, cần thiết nghiên cứu, bổ sung quy định để tạo cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc thành lập công ty con của VSDC triển khai chức năng CCP, đảm bảo hoạt động này hiệu quả, an toàn và đúng thông lệ quốc tế./.